Акан 22-мӗшӗнче Шупашкарти Mega Galaxy канупа культура центрӗнче черетлӗ «Чӑваш пики» ӑмӑрту иртрӗ. Хальхи шучӗпе 5-мӗш, ҫӑвӑнпа та ӑна юбилейлӑ мероприяти теме те юрать.
Ӑмӑртура пурӗ 12 пике тупӑшрӗҫ. Шупашкара вӗсем республикӑн тӗрлӗ районӗсенчен пухӑнчӗҫ — Елчӗк, Патарьел, Муркаш, Етӗрне, Тӑвай, Шӑмӑршӑ, Красноармейски, Сӗнтӗрвӑрри тӑрӑхӗсенчи пикисем хӑйсене чи ҫепӗҫҫи, чи хастарри, чи сӑпаййи ята илессипе ӑмӑртрӗҫ. Ҫӗнтерӳҫӗ ятне илес тесен вӗсен 5 конкурс витӗр тухмалла пулчӗ: чи малтанах хӑйсем пирки каласа пачӗҫ, кайран ыйтусем ҫине хуравларӗҫ, унтан пултарулӑха кӑтартрӗҫ. Апат-ҫимӗҫ хатӗрлессипе те, чӑваш тумне тӑхӑнса хитрелӗхе кӑтартассипе те пултаруллӑ пулма тиврӗ вӗсен.
Конкурса пӗтӗмлетнӗ хыҫҫӑн «Чӑваш пики-2011» ята Елчӗк районӗнчи Локтева Виктория тивӗҫрӗ. Пӗлтӗр ку чыс Тӑвай районӗн хӗрне Алиса Королевӑна лекнӗччӗ.
Акан 20-мӗшӗнче «Чӑваш пики-2011» жюри членӗсем конкурс финалӗнче ӑмӑртакансене палӑртрӗҫ. 19 хӗртен финала 12-шӗ лекрӗҫ. Финалистсене жюри ӑмӑртакансен пултарулӑх хӑйнеевӗрлӗхне, илемлӗхне, ташӑ тата сцена ӑсталӑхне кура суйланӑ.
Элӗк, Патӑрьел, Йӗпреҫ, Красноармейски, Сӗнтӗрвӑрри, Муркаш, Вӑрмар, Шӑмӑршӑ, Етӗрне, Елчӗк, Тӑвай районӗнчен килнӗ 17-25 ҫулти 12 пултаруллӑ чӑваш чиперукӗ чӑвашла чип-чипер калаҫать.
Ӑмӑрту паян (ака, 22) «Mega-Galaxy» культурӑпа кану центрӗнче вӗҫленӗ. Сцена ҫинче илемлӗ номерсем кӑтартнипе пӗрле хӗрсенчен чӑваш халӑхӗн историйпе йӑли-йӗркине лайӑх пӗлнине ыйтӗҫ. Халӑх тумне илемлӗн тӑхӑнса, хӑйсем пӗҫернӗ чӑвашла апат-ҫимӗҫе тутантарса, ӑнлантарса кӑтартнӑ хыҫҫӑн тин жюри кӑҫалхи чӑн-чӑн Чӑваш пикине палӑртӗ.
Республикӑри районсем хушшинчи «Ҫамрӑк ӑсчах — 2011» вӑйӑ конкурсӑн пӗрремӗш куҫӑмсӑр турӗ вӗҫленчӗ. Ӑна Красноармейски районӗнчи вӗрентӳ пайӗн информаципе методика центрӗ ҫумӗнчи чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсен меслетлӗх ушкӑнӗ йышӑннипе ирттернӗ. Ушкӑн ертӳҫи — З.П.Михайлова. Вӑйӑ конкурс авторӗ тата ӑна пуҫарса йӗркелесе пыраканӗ — В.М. Михайлов.
Конкурс акан 1-мӗшӗнчен пуҫласа 14-мӗшӗччен пычӗ. Унта хутшӑнакансен «Ҫамрӑк ӑсчах» вӑйӑ конкурс сайтӗнче 35 ыйтуран тӑракан тест ыйтӑвӗсем ҫине онлайн (тӳрӗ ҫыхӑнура) хуравламаллаччӗ. Сайта пурӗ 382 ача кӗрсе ӗҫе пурнӑҫлама ҫырӑннӑ. Вӗсенчен 262-шӗ тест ыйтӑвӗсене хуравланӑ. Тулли хурав памашкӑн 230 ача ҫеҫ пултарнӑ. Вӗсенчен вӑйӑ конкурсӑн куҫӑм (иккӗмӗш) турне хутшӑнма 68 ача ирӗк ҫӗнсе илнӗ. Вӗсен ятлӑхне http://chuvsite.ucoz.ru/ сайтран уҫласа илме пулать.
Сивӗ... Сивӗ ҫанталӑк... Сивӗ ҫанталӑк ку ӑшӑ чӳк уйӑхне кӗтмен-ҫитмен пек килсе кӗчӗ, пӗр самантрах хӗл кунӗ тавралӑха хӑй аллине илчӗ. Хӑй ҫинчен асаилтерчӗ. Хӗл ҫитрӗ. Урамра та, календарьпе те. «Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса...» литература ӑмӑртӑвӗн пӗтӗмлетӗвне тума та вӑхӑт ҫитрӗ. Унпа паллашнӑ май вӑл сире кӑшт та пулин ӑшӑтатех тесе шутлатпӑр. Сивӗ хӗл сивви те туйӑнмӗ...
Кӑҫалхи ӑмӑрту епле иртни самай пирӗн кӑмӑла кайрӗ. Малтанхисене вӗренӳ министерстви хутшӑнатчӗ пулсан, кӑҫалхи йӗркелӳҫӗсен шутӗнче вӗсем пулмарӗҫ. Вӗсене те ҫӑмӑлрах пулчӗ пулӗ, пире те ку самай ирӗк пачӗ. Вӗсем пӗлтернине кӗтмесӗр пӗтӗмлетӗве эпир паянах, раштавӑн пӗрремӗш кунӗнчех, пӗлтерме пултаратпӑр! Пурӗ 140 хайлав йышӑнтӑмӑр. Ытларах та ярса пачӗҫ ӗнтӗ, анчах та хӑшӗ-пӗрине, ӑмӑрту йӗрки-шывӗпе килӗшӳсӗр пулнӑран, йышӑнма май пулмарӗ. Чылайӑшӗ эпир фантастика конкурсне ирттерни ҫинчен манса кайнӑ пулас — пӗр чӗптӗм те пулин тупма май ҫуккӑччӗ. Эпир вӗсене йышӑнтӑмӑр, анчах та хайлавӗ темле чаплӑ пулсан та вырӑн памарӑмӑр.
«Чӑваш тӗнчи» сӑн галерейи кунран кун пуянланса пырать. Ӑна йӗркеленӗ чухне чӑваш тӗнчипе ҫыхӑннӑ вырӑнсене сӑнласа кӑтартас, чӑваш пурнӑҫӗпе ҫыхӑннӑ мероприятисене ҫутатас тӗллев пулнӑ. Ку ӗҫ майӗпен пурнӑҫланса пырать те.
Чӑваш ялӗсене сӑнласа кӑтартас тӗлешпе хальхи вӑхӑтра ытларах республикӑн тури районӗсен ялӗсем кӗнӗ. Танлаштарнӑ май ҫак районсенчи ялсене ытларах сӑнлани курӑнать: Шупашкар районӗ (76 ял), Красноармейски районӗ (34 ял), Ҫӗрпӳ районӗ (33 ял), Муркаш районӗ (27 ял), Сӗнтӗрвӑрри районӗ (20 ял), Элӗк районӗ (13 ял), Вӑрнар районӗ (5 ял). Ҫавӑн пекех Канаш, Куславкка, Етӗрне, Елчӗк районсенчи ялсен сӑнӗсем пур. Нумай мар пулин те пур.
«Чӑваш тӗнчинче» ытти сӑн та чылай: музейсенчи сӑнсем (10 ытла музей, нумай пулмасть Бичурин музейӗнчи сӑнсене вырнаҫтарнӑччӗ), тӗрлӗ мероприятисенче тунӑ сӑнӳкерчӗксем (юбилейсенче, ӑслӑлӑх конференцийӗсенче, конкурссенче, концертсенче, уявсенче).
К. Ивановӑн «Нарспи» поэмине пӑхмасӑр калатпӑр» конкурс хӑй ӗҫне пӗтерчӗ. Конкурса республикӑн тӗрлӗ йышши шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсем хутшӑнчӗҫ. Вӗсем ҫаксем:
● Александрова Наталия Викторовна, Шупашкар хулин 60-мӗш шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен.
● Васильева Зоя Витальевна, Шупашкар хулин 4-мӗш професси училищинче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен.
● Васильева Татьяна Анатольевна, Сӗнтӗрвӑрри районӗн Октябрски шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен.
● Васильева Татьяна Ильинична, Канаш районӗн Катек шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен.
● Игнатьева Людмила Семеновна, Муркаш шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен.
● Ласточкина Анфиса Ильинична, Комсомольски районӗн Ӗнел шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен.
Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи шкулсене ҫитес вӗренӳ ҫулӗнче пурӗ 2300 ача вӗренме кайӗ — кун пирки районӑн официаллӑ сайчӗ пӗлтерет. Пурӗ 13 шкул ӗҫлӗ — Сӗнтӗрвӑрринче 3 шкул, тата ҫавӑн пекех Аслӑ Хуракассинче, Карапашра, Кукашнире, Октябрьскинче, Сӗнтӗрпуҫре, Ҫичӗпӳртре, Турханкассинче, Урхас Кушкӑра, Чӑнкассинче, Шӗнерпуҫре, Шуршӑлта. Пӗрремӗш хут шкула 208 ача кайӗ.
Чӑваш Республикин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерстви сӗннӗ май пур шкулта та пӗрремӗш кун Право пӗлӗвӗн кунне ирттерӗҫ — ачасене вӗсен прависем пирки вӗрентӗҫ.
«Живи, цвети, моя деревня!» (ятне темшӗн чӑвашла паман вара) — иртнӗ кану кунӗсенче ҫак ятпа Малти Пукаш ялӗнче уяв иртрӗ. Ҫанталӑкӗ шӑрӑх тӑчӗ пулин те Сӗнтӗрвӑрри районне кӗрекен Октябрьски ял тӑрӑхӗнчи ялта халӑх чылай пухӑнчӗ — ҫур ял таранах тухрӗ. Уява йӗрекелес ыйтӑва ҫӗклекенни тата ӑна пурнӑҫа кӗртме тӑрӑшаканни — Октябрьски ял тӑрӑхӗн депутачӗ, ФАП заведующийӗ Ирина Фёдорова. Вӑл тӑрӑшнипех ӗнтӗ Малти Пукашсем хӑйсен ял уявне кӑҫал тӑваттӑмӑш хут ирттереҫҫӗ. Укҫине те пӗрле пухаҫҫӗ.
Ял лавкки умӗнчи асфальтланӑ тӳремре ял халӑхӗ иртенпех уява хатӗрленме пикенчӗ — пӗрисем сасса вӑйлатакан тата ытти аппаратурӑна вырнаҫтарчӗҫ, теприсем шӳрпе пӗҫерчӗҫ, виҫҫӗмӗшӗсем вара сӗтел сарчӗҫ.
Малти Пукаш ял уявне Октябрьски ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Назаров С.М. уҫрӗ. Вӑл пурне те уяв ячӗпе саламларӗ, кӗскен юлашки вӑхӑтра ял епле аталанни пирки пӗлтерчӗ — яла ҫити асфальтлӑ ҫул сарнӑ, газ пур. Тепӗр майлӑ каласан ялта килленсе пурӑнмашкӑн пурте пур. Хӑйӗн сӑмахне вӗҫлесе вӑл ялти хастар ҫынсене хисеп грамотисем пачӗ.
Шӑрӑх... термометр 30-40 градус кӑтартать. Пӗвесем, юханшывсем типеҫҫӗ. Ял халӑхӗ ҫӑлкуҫсене тасатма тухни ку ҫул йӑлана кӗчӗ ӗнтӗ. Пӗр ял тӑрӑхӗнчен, тепӗр ял тӑрӑхӗнчен хыпар килет — ял халӑхӗ нимелле вырӑнти ҫӑлкуҫсене тасатать, тирпей кӗртет.
Ак нумай пулмасть, утӑн 17-мӗшӗнче, Сӗнтӗрвӑрри районне кӗрекен Карапаш ял ҫыннисем те хӑйсен ҫӑлкуҫне тасатма тухнӑ. Хурӑн карти урамӗнчи (вырӑсла Березовая) кашни килтен ҫак сӑваплӑ ӗҫе пуҫтарӑннӑ. Хӑйсемпе пӗрле кам витре, кам кӗреҫе илсе тухнӑ. Вӗтӗр-шакӑр та юлман — аслисемпе пӗрле ӗҫлеме тухнӑ. Нимене пурӗ вӑтӑр ытла ҫын пуҫтарӑннӑ.
Маларах ку ҫӑлкуҫ пури йывӑҫран пулнӑ. Каярах тимӗртен туса хунӑ пулнӑ. Чылай хушӑ усӑ курманран ӑна курӑк та таптаса илнӗччӗ. Кункра патне ҫын ҫӳрет-ха, ҫӑл шывӗ патне каякан ҫул вара манӑҫа туха пуҫланӑччӗ.
Ҫӑлкуҫа юлашки хут 2004 ҫулта тасатнӑ. Ӑна тасатса, тирпейлесе тӑраканни Оливанов Вячеслав Гаврилович пулнӑ. Шел те, вӑл ҫӗре кӗнӗ хыҫҫӑн ун ӗҫне тӑсакан пулман. Ҫакна асра тытса ӗнтӗ кӑҫал ҫӑлкуҫа ял халӑхӗ тирпейлесех терӗ.
Терентий Парамонович Дверенин алӗҫ ӑсти Чӑваш патшалӑх премине тивӗҫнӗ. Ӑна вӑл Н.В.Федоров Президентӑмӑр аллинчен Чӑваш Республики 90 ҫул тултарнине уявланӑ кунсенче илчӗ.
Карло Атте («Буратино» юмахри сӑнар) ӗҫне малалла тӑсаканӗ Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Ҫичӗпӳртре пурӑнать. 90 ҫулти Терентий Парамонович Дверенин хӑйӗн пуканисене пилӗк ҫул каялла ҫеҫ ӑсталама пуҫланӑ пулин те унӑн «буратинисене» районта ҫеҫ мар, республикӑра та, Раҫҫейре те лайӑх пӗлеҫҫӗ.
+17.3 °C